Zijn (of waren....!) wij de enigen in het Universum die weten (of wisten.....) dat ze in één van de 2 biljoen sterrenstelsels leven? Dat hun sterrenstelsel alleen al zo'n 200 miljard sterren bevat en 100 miljard planeten waarvan er zéker 5 miljard 'bewoonbaar'? 

Ja, mensen zoals jij en ik zijn inderdaad de enigen in het Universum die dat weten!

Wij hebben zonder twijfel op onze planeet een geheel eigen en uniek evolutionair pad doorlopen. Mensen zijn geëvolueerd uit primaten, en het is uiterst onwaarschijnlijk dat op een andere bewoonbare planeet een identiek evolutionair traject is gevolgd. 

Op de andere miljarden planeten met een leefbare omgeving zijn dus ook voor de betreffende planeten unieke wezens geëvolueerd.

Maar het is mogelijk dat op meerdere planeten in het Universum het leven zodanig is geëvolueerd dat er technologische beschavingen zijn ontstaan, maar met deze beschavingen zullen we echter nooit contact kunnen krijgen. Dus bewijs dat we niet de enige technologische beschaving in het Universum zijn zal er nooit zijn!

Bignaturen kunnen duiden op het bestaan van leven op verre planeten. Elementen zoals zuurstof, methaan, ammoniak en andere gassen in de atmosferen van exoplaneten kunnen wijzen op biologische activiteiten. Dit betreft een fysisch of chemisch product dat mogelijk door de aanwezigheid van leven wordt voortgebracht. In de astrobiologie wordt gezocht naar indicaties van leven, waarbij een biosignatuur een meer heldere aanwijzing vormt.

Belangrijke indicatoren zoals de afstand tot de ster, stromend water, en volgens het meest recente onderzoek: tektonische en dus vulkanische activiteit van een planeet.(Later meer hierover)

Hoeveel sterren en planeten zijn er in het universum?

• Er zijn ongeveer 2 biljoen = 2×10¹² sterrenstelsels 
• Gemiddeld bevat elk sterrenstelsel ongeveer 200 miljard sterren = 2 ×10¹¹sterren 
• De Melkweg heeft zo'n 400 miljard sterren en de Andromeda Galaxy 'n biljoen = 10¹² 
• Dus, er zijn naar schatting ongeveer 2 ×10¹² × 2 ×10¹¹ = 4 ×10²³ sterren in het universum.

• Dit kan echter veranderen, afhankelijk van het aantal sterren dat groter of kleiner is dan onze eigen Zon.                                          Bron: Space How many stars are in the universe?

• Wetenschappers schatten dat er in de Melkweg alleen al ongeveer 60 miljard planeten in de bewoonbare zone zijn. Het leven op deze planeten zal waarschijnlijk voornamelijk bestaan uit micro-organismen.
• Maar het is mogelijk dat, net als op onze planeet, er een biologische evolutie op gang is gekomen.

En zijn wij dan de enigen die de vraag stellen of dit enige geciviliseerde beschaving is? Ik zou zélf durven stellen: Nee, wij zijn of waren niet de enige geciviliseerde beschaving in het Universum, gezien het immense aantal planeten in twee biljoen sterrenstelsels, dat wil zeggen 2000 miljard sterrenstelsels. Het zou zomaar kunnen dat er technologische beschavingen zijn geweest, die al uitgestorven zijn...straks meer hierover

A flight through the galaxies 

Uiteraard kent onze planeet oude geciviliseerde beschavingen zoals de Mesopotamische, de Egyptische, de Indus- en de Chinese beschaving. Je zou kunnen stellen: als je deze geciviliseerde beschavingen op exoplaneten zou ontmoeten, dán kom je in contact met aliens! Maar....het is, zoals we hierboven zagen, eigenlijk niet mogelijk dat we op de 60 miljard bewoonbare planeten, alleen al in onze Melkweg.......mensen zoals jij en ik zouden tegenkomen, gezien onze unieke evolutie van het dierenrijk. 

In 'Star Trek' worden de aliens weergegeven als verklede 'humanoïde' wezens.....

Brian Cox: "Are intelligent aliens out there?" 

Als een beschaving voldoende technologisch geavanceerd is, kan het zijn dat ze hun biologische beperkingen achter zich hebben gelaten en hun bewustzijn hebben geüpload naar digitale of kunstmatige vormen van bestaan. Dit zou hen een enorm voordeel geven op het gebied van duurzaamheid, intellectuele capaciteit en zelfs interstellaire overleving.

Een digitale beschaving zou bijvoorbeeld veel minder afhankelijk zijn van specifieke omgevingsfactoren zoals atmosfeer, temperatuur en voeding, wat hen in staat zou stellen om gemakkelijker door de kosmos te reizen. Ook kunnen ze theoretisch eeuwig blijven bestaan, mits ze een manier hebben gevonden om hun systemen te onderhouden en van energie te voorzien.

Er zijn ook speculaties dat, als dergelijke entiteiten bestaan, ze misschien niet communiceren via radiosignalen zoals wij verwachten, maar via methoden die voor ons nog onbekend zijn—misschien via quantumcommunicatie of via manipulatie van fundamentele natuurwetten

De vergelijking van Drake

De vergelijking van Drake is een wiskundige formule die in 1961 werd opgesteld door de radioastronoom Frank Drake. Deze formule schat het aantal intelligente beschavingen in ons Melkwegstelsel die via radio met ons zouden kunnen communiceren. Alle factoren die invloed kunnen hebben op het ontstaan van intelligent leven zijn in de formule opgenomen.

N         = Number of species in universum dat signalen uitzendt die te ontvangen zijn op Aarde.

R*        = Rate = aantal sterren dat per jaar in het melkwegstelsel wordt gevormd (10 tot 40 per jaar)

Fp        = Fractie van die sterren met planeten

Ne       = Number of = Aantal Aarde-achtige planeten met environment in staat om leven te herbergen

Fl         = Fractie van die planeten, waar zich leven ontwikkelt

Fi         = Fractie van die planeten, waar zich intelligent leven ontwikkelt

Fc        = Fractie van die planeten, waar zich een communicatieve technologie ontwikkelt

L          = Levensduur van communicerende beschavingen in jaren.

De Fermi-paradox

"Waar zijn de Aliens?"

De Fermi-paradox is een paradox, een 'tegenstrijdige' conclusie,  geformuleerd door Enrico Fermi, een Italiaans/Amerikaanse natuurkundige, waarin de grote statistische waarschijnlijkheid van het bestaan van intelligent buitenaards leven scherp contrasteert met het gebrek aan bewijs daarvoor. Echter, zo tegenstrijd bleek deze paradox niettemin en het merendeel van de huidige mensheid stelt zichzelf, net als Enrico Fermi, de vraag: "Zijn we alleen in het Universum? Waar zijn ze dan, die buitenaardse wezens?"

Bron: Wikipedia

• De grootte en leeftijd van het universum suggereren dat er eigenlijk veel technologisch geavanceerde buitenaardse beschavingen zouden kunnen zijn.
• De afwezigheid van bewijs voor dergelijke beschavingen is in tegenspraak met deze veronderstellingen.
• Er bestaat een overvloed aan sterren die ouder zijn dan de Zon, evenals een overvloed aan planeten die ouder zijn dan de Aarde, waar mogelijk beschavingen zijn ontstaan die technologisch verder ontwikkeld zijn of waren dan wij.
• Zelfs als buitenaardse levensvormen niet sneller dan het licht kunnen reizen, zouden ze voldoende tijd hebben gehad om ruimtekoloniën te stichten.
• Er zouden aanwijzingen van buitenaards leven waarneembaar kunnen zijn op onze planeet, zoals futuristische constructies of geavanceerde technologieën. Ook zouden er in de ruimte onverklaarbare buitenaardse signalen detecteerbaar kunnen zijn.
• Maar ondanks wat vage signalen ontbreekt tot op heden overtuigend bewijs voor buitenaards leven, afgezien van enkele betwistbare getuigenissen over UFO's.

Brian Cox explains the Fermi-paradox

Er bestaan diverse theorieën over waarom er geen ander leven in het Universum zou kunnen zijn. Deze theorieën richten zich voornamelijk op de uitdagingen en obstakels bij het ontstaan en de ontwikkeling van leven.

1. Theorie van de Grote Filter: Leven moet verschillende 'zware stappen' overwinnen om zich te ontwikkelen, wat mogelijk bijna onmogelijk is.
2. Uniciteit van de Aarde: Tot nu toe is de Aarde de enige bekende plek met leven. Er is geen hard bewijs voor leven buiten de Aarde, en het ontstaan van leven uit levenloze elementen blijft een raadsel.
3. Geen intelligente levensvormen elders: Hoewel er eenvoudige levensvormen zoals micro-organismen op andere planet zouden kunnen bestaan, hebben deze logischerwijs geen technologie kunnen ontwikkelen en zijn ze bovendien niet waarneembaar..
4. Massale vernietiging: Planeten worden vaak getroffen door gebeurtenissen die leiden tot massale uitstervingen, waardoor het leven onvoldoende tijd krijgt om zich te ontwikkelen. Denk hierbij aan een allesvernietigende klimaatomslag.                            Het uitsterven van de dinosauriërs door een asteroïde had het tegenovergestelde effect: door het verdwijnen van deze diersoort kregen zoogdieren de kans zich te ontwikkelen, wat uiteindelijk miljoenen jaren later leidde het ontstaan van de mens........
5. Zelfvernietiging: door een grootschalige kernoorlog of door de aantasting van ecosystemen. Schade aan ecosystemen kan leiden tot verstoringen in de natuurlijke kringlopen en interacties tussen organismen, wat onverwachte gevolgen kan hebben, zoals plagen of ziekten die een bedreiging kunnen vormen voor de mensheid.
6. Schepping door God: Sommigen zijn van mening dat God een perfecte schepping heeft voortgebracht, waarin alles een specifiek doel dient. De mens wordt daarbij beschouwd als het middelpunt van deze volmaaktheid, waardoor andere levensvormen op welke planeet dan ook als overbodig worden gezien en daarom niet bestaan, aangezien ze geen doel dienen. Het zou immers afbreuk doen aan zijn perfecte schepping.

Het Grote Filter

Het Grote Filter is een hypothese die probeert te verklaren waarom er nog geen bewijs is gevonden van buitenaardse beschavingen, ondanks het immense aantal sterren en planeten in het universum. Dit concept speelt een cruciale rol in de astrobiologie en de zoektocht naar buitenaards leven, en bevordert discussies over de toekomst van de mensheid en andere mogelijke beschavingen. De vraag is of de mensheid het Grote Filter al heeft overwonnen of dat we er nog steeds vóór staan. Het helpt tevens bij het verklaren van de Fermi-paradox: als er zoveel kansen zijn voor leven, waarom hebben we dan nog geen contact gehad?

Fases van Evolutie:

• Beschavingen kunnen tegen barrières aanlopen die hun ontwikkeling stoppen of vertragen.
• Deze barrières kunnen zich bevinden in de vroege fases van leven, het ontwikkelen van complexe levensvormen, of het bereiken van een technologisch niveau.
• De Zeldzame Aarde-hypothese: Volgens deze hypothese zijn meercellige levensvormen moeilijk te vormen en ontwikkelen zij zich zeer langzaam tot intelligente wezen

• Het ontstaan van intelligent leven heeft miljarden jaren in beslag genomen, maar het was wellicht minder waarschijnlijk dan veel wetenschappers aanvankelijk hadden voorspeld. Het leven op Aarde is ongeveer 4 miljard jaar geleden ontstaan en de ontwikkeling naar intelligent leven heeft daarom ook al die 4 miljard jaar in beslag genomen.
• Wanneer elders intelligent leven zou bestaan, zijn deze beschavingen waarschijnlijk ook nog niet ver genoeg ontwikkeld om andere planetenstelsels te bereiken, net zoals de technologische beschaving op onze planeet nog niet zover is. 

Er is geen contact mogelijk

Mensen zijn een fase in de evolutie van intelligent leven, dat mogelijk uitgroeit tot wezens met, voor ons mensen, goddelijke eigenschappen. Buitenaardse wezens met een hoge intelligentie maken waarschijnlijk geen contact met ons. Ter vergelijking: wij mensen zoeken ook geen contact op met mieren.......

• Contact beperkingen: Het is technisch moeilijk om contact te leggen door enorme afstanden en codering van informatie. We kunnen alleen andere beschavingen van een vergelijkbaar ontwikkelingsniveau ontmoeten.
• Onherkenbaarheid: Hoog ontwikkeld intelligent leven zou na korte tijd onherkenbaar worden. Deze wezens kunnen telepathisch communiceren en snel door het universum reizen.
• Andere dimensies: Intelligent leven kan zich in andere dimensies bevinden, volgens de snaartheorie, die stelt dat er meer dan vier dimensies bestaan die wij niet kunnen waarnemen.
• Contact vermijden: Buitenaards leven kiest ervoor om geen contact te maken, mogelijk uit angst of andere onbekende redenen, wat ook bijdraagt aan de speculatie dat zij ons observeren zonder te communiceren.
• Dierentuinhypothese: Deze hypothese stelt dat superintelligente buitenaardse levensvormen ons onopgemerkt bestuderen om onze natuurlijke evolutie te volgen.
• Verleden contact: In het verleden hebben intelligente buitenaardse wezens mogelijk contact met de mensheid gehad, wat leidde tot verhalen over 'goden'.
• Onzichtbaarheid: Buitenaardse intelligentie zou al op aarde aanwezig kunnen zijn maar ervoor kiezen om onzichtbaar te blijven.

De voorwaarde van leven

De voorwaarde van leven op onze planeet is zonne-energie, de aanwezigheid van vloeibaar en stromend water, elementen die het leven ondersteunen zoals koolstof, stikstof, zuurstof, zwavel en fosfor.

Het ondersteunen van leven op miljarden planeten zonder vloeibaar water vereist het overwegen van verschillende alternatieve oplosmiddelen en omgevingen. 

Hier zijn enkele mogelijkheden:

• Ammoniak (NH₃ ): Deze verbinding kan als oplosmiddel functioneren en heeft vergelijkbare eigenschappen als water. Het kan leven ondersteunen in koudere omgevingen.

• Methanol (CH₄O): Deze verbinding heeft een lagere temperatuurdrempel voor vloeibaarheid en kan mogelijk levensprocessen ondersteunen.

• Ethanol (C₂H₆O): Ook ethanol kan in bepaalde omstandigheden functioneren als oplosmiddel voor biochemische reacties.

• Zoutoplossingen: Hoge concentraties van zouten kunnen als oplosmiddel fungeren in extreme omgevingen.

• Vaste en gasvormige omgevingen: Sommige organismen kunnen zich hebben aangepast aan leven in vaste of gasvormige omgevingen, zoals op de oppervlakken van ijsmanen of in atmosferen van gasreuzen.

• Silicium-gebaseerd leven: In theorie zou leven gebaseerd op silicium in plaats van koolstof kunnen bestaan, wat een andere chemische basis zou bieden voor levensprocessen. Het meeste gesteente op Aarde, zoals graniet, zandsteen en klei, bevatten silicium in de vorm van silicaten. 

Definitie van leven

• Het leven is in essentie chemisch van aard: aardse systemen bevatten moleculaire soorten die chemische transformaties (metabolisme) ondergaan, gestuurd door moleculen (enzymatische katalysatoren) waarvan de structuren worden overgeërfd, terwijl erfelijke informatie zelf wordt gedragen door moleculen.
• Om chemische transformaties te ondergaan, maken aardse levende systemen gebruik van een thermodynamisch onevenwicht d.w.z. door de aanwezige zuurstof in te ademen om in leven te blijven, door de volop aanwezige energie uit de omgeving (zoals zonlicht of chemische energie) te benutten. Zuurstof en energie worden verbruikt, terwijl in een thermodynamisch evenwicht op de lange termijn de concentraties van reactanten en producten constant blijven.
• Bovendien kan het leven alleen ontstaan door de interacties van het atmosfeer-hydrosfeercomplex met verse mafische tot ultramafische oceanische korst.  

Platentektoniek is cruciaal voor ontwikkeling van leven

Platentektoniek speelt een cruciale rol in het reguleren van de koolstofcyclus, die cruciaal is voor het ontstaan en de ontwikkeling van leven. 

Tektonische processen zijn belangrijk voor de toevoer van voedingsstoffen

De afgifte van voedingsstoffen is essentieel voor het leven, met belangrijke verbindingen zoals organische koolstof, ammonium, ijzerhoudend ijzer en fosfaat. Fosfor is hierin van cruciaal belang omdat het een essentieel mineraal is en een significante rol vervult in de mariene biogeochemie. Onderzoekers vermoeden dat de biosfeer in de Mesoproterozoïsche tijd (1,6 - 1 Ga) minder productief was. Verminderde toevoer van voedingsstoffen door minder erosie en verwering kan hieraan hebben bijgedragen. Microbiële verbetering speelt ook een rol bij de levering van voedingsstoffen aan de oceanen. Na de opkomst van zuurstof verbeterde de verwering en de fosfor-afgifte.

De biologische evolutie tijdens het Neoproterozoïcum, de periode van 1 miljard jaar geleden (Ga) tot 541 miljoen jaar geleden (Ma), verliep daarna in een versneld tempo.

Er waren hier enkele processen bij betrokken:

• Verhoogde toevoer van voedingsstoffen
• De toename van zuurstof in de atmosfeer en de oceaan: de Great Oxidation Event 
• Verbetering van het klimaat
• Verhoogde snelheid van leefgebieden 

Did Earth's multicellular life depend on plate tectonics?

The Boring Billion

"The Boring Billion" maakte de weg vrij voor de verdere ontwikkeling van leven

De aanwezigheid van leven op andere planeten kan worden verklaard door verschillende factoren die vergelijkbaar zijn met die op Aarde:

1. Bewoonbare zones: Planeten moeten zich binnen de "bewoonbare zone" van hun ster bevinden, waar temperaturen geschikt zijn voor vloeibaar water, een cruciale factor voor leven.

2. Chemische bouwstenen: De aanwezigheid van organische moleculen, zoals koolstofverbindingen, is essentieel. Deze kunnen ontstaan in ruimteomgevingen en op planeten zelf.

3. Energiebronnen: Leven heeft een energiebron nodig, zoals zonlicht of chemische energie. Dit kan variëren van fotosynthese tot chemosynthese in extreme omgevingen.

4. Stabiele omgevingen: Planeten met stabiele omgevingen, zoals atmosfeer en temperatuur, zijn meer waarschijnlijk om leven te ondersteunen.

5. Platentektoniek is essentieel voor het ontstaan en behoud van complex leven.

6. Thermodynamisch onevenwicht (al eerder besproken): Net als op Aarde kan leven op andere planeten thermodynamische onevenwichtigheden creëren door metabolische processen, wat kan bijdragen aan de stabiliteit van ecosystemen.

7. Chemische diversiteit: Extremofielen als voorbeeld: De ontdekking van extremofiele organismen op Aarde toont aan dat leven zich kan aanpassen aan extreme omstandigheden, wat de mogelijkheid vergroot dat leven elders ook kan bestaan onder vergelijkbare of andere omstandigheden. Biodiversiteit daarentegen omvat de variatie aan levende organismen op Aarde. 

Extremofiele organismen

Dit zijn organismen die in extreme omgevingen kunnen gedijen, zoals hydrothermale bronnen, zoutmeren of gebieden met extreem hoge of lage temperaturen. 

De chemische diversiteit maakt het mogelijk dat extremofiele organismen zich kunnen aanpassen aan een breed scala aan omgevingen. Dit opent de deur voor de mogelijkheid van leven op vele andere planeten, zelfs in extreme omstandigheden.

1. Variatie in chemische energiebronnen: Organismen kunnen verschillende chemische verbindingen gebruiken als energiebron, zoals sulfiden, ammoniak of ijzer.

2. Verkenning van andere planeten: Missies naar plaatsen zoals Europa (een maan van Jupiter) of Enceladus (een maan van Saturnus) hebben al aanwijzingen gevonden voor ondergrondse oceanen en chemische activiteit, wat potentieel leven kan ondersteunen.

3. Evolutie van leven: Als extremofielen zich in verschillende omgevingen kunnen ontwikkelen, kan leven vele vormen aannemen, afhankelijk van de beschikbare chemie en fysische omstandigheden.

4. Astronomische implicaties: Dit vergroot de kans dat leven, zelfs in onbekende vormen, overal in het universum kan bestaan dus niet alleen in de traditionele bewoonbare zones...............

Intelligent leven

Wat intelligent leven betreft, is deze aardse planeet waarschijnlijk uniek in het heelal, in ieder geval in de Melkweg. Het zijn pure filosofische overdenkingen of er in de andere 200 miljard sterrenstelsels ergens op één van de honderden miljarden planeten per sterrenstelsel intelligent leven bestaat of bestaan heeft. Mogelijk zijn er al een groot aantal intelligente beschavingen geweest, die ten onder zijn gegaan. In ieder geval zal het niet een planeet zijn met een zelfde aardse structuur van steden, dorpen, huizen, flats, voertuigen……… en alle technische middelen die wij hier tot nu toe kennen. Andere intelligente beschavingen zullen andere structuren kennen of gekend hebben. Het is dezelfde filosofische overdenking, als het de overweging of er meerdere heelallen zijn: mogelijk wel, maar niemand die het weet of ooit zal weten.
Het zal altijd een filosofische benadering blijven…….

1. Type I: Een beschaving die alle energie van een planeet kan benutten—zoals de totale energie die beschikbaar is op aarde.

2. Type II: Een beschaving die alle energie van een ster kan benutten. Dit zou mogelijk kunnen door een Dysonbol, een hypothetische megastructuur die alle energie van een ster opvangt.

3. Type III: Een beschaving die alle energie binnen een sterrenstelsel kan gebruiken.

De menselijke beschaving bevindt zich nog onder Type I, omdat we slechts een fractie van de beschikbare energie op Aarde benutten—vandaar dat we soms als Type 0 worden aangeduid.

Is er leven op andere planeten?

De Aarde is de enige planeet waarvan we zeker weten dat er leven op voorkomt, voor de overige honderden miljarden planeten blijft het een veronderstelling, ofschoon het, zoals ikzelf al heb aangegeven, dat er in ieder geval microbieel leven wijd verspreid is in het Universum. Wetenschappers onderzoeken de Melkweg op zoek naar planeten die gelijkenis hebben met de Aarde en tekenen van leven vertonen. Zoals we op Aarde zien, kan leven zich aanpassen aan omstandigheden die mensen als extreem uitdagend beschouwen (temperatuur, straling, zoutgehalte, zuurgraad, droogte, enzovoort). Het is daarom mogelijk dat leven op andere werelden is ontstaan en zich heeft aangepast aan omstandigheden die volledig vreemd zijn aan wat wij kennen. 

Wellicht zal men in de toekomst ontdekken dat primitief leven op meerdere planeten zich heeft ontwikkeld tot voor ons onbekende soorten.

Het uiteindelijke doel van NASA's exoplanetenprogramma is het vinden van onmiskenbare tekenen van leven op een planeet buiten de Aarde. Hoe snel dit kan plaatsvinden, hangt af van de frequentie van het mogelijke ontstaan van leven op andere planeten, te beginnen in onze eigen Melkweg.

De Kepler Space  en de James Webb Telescope

Gegevens van de eerste planeetonderzoeksmissies, zoals NASA's Kepler en z'n uitgebreide versie, de James Webb-ruimtetelescoop, zouden basaal bewijs kunnen leveren voor potentieel bewoonbare werelden. 

De nieuwste afbeelding van de Webb-telescoop toont sterrenstelsels die miljarden lichtjaren van elkaar verwijderd zijn. 

Bron afbeelding: ESA/Webb, NASA & CSA, G. Gozaliasl, A. Koekemoer, M. Franco en het COSMOS-Web-team

Tenzij er sprake is van uitzonderlijk veel geluk, kan de zoektocht naar tekenen van leven op andere planeten vele decennia gaan duren. Het ontdekken van een andere blauw-witte, rotsachtige planeet verscholen in de sterrenhemel, is vergelijkbaar met het vinden van een blauwachtige zandkorrel op een uitgestrekt zeestrand. Dit zal waarschijnlijk een nóg grotere beeldtelescoop vereisen. Ontwerpen voor een 'planetenzoeker van de volgende generatie' al en zullen naar verwachting in de jaren 2030 of later worden gelanceerd.

Nu we tóch ‘blauwachtige zandkorrels op een uitgestrekt zeestrand’ aan het zoeken zijn, kunnen we ook de diepte van de zee of de oceaan induiken, in een poging om dáár tekenen leven te vinden die zélfs intelligentie en bewustzijn hebben ontwikkeld. Daar hebben we geen telescoop voor nodig.

Wetenschappers vermoeden dat octopussen een vorm van bewustzijn hebben. Octopussen kunnen complex gedrag vertonen, leren en onthouden. Ze manipuleren en hanteren objecten met hun tentakels en zuignappen waarmee ze ook kunnen voelen, proeven, grijpen en zich verplaatsen.

Het zal m'n volgende verdieping zijn.